Năm thập niên qua, bằng quyết tâm và sự sáng tạo bền bỉ của đội ngũ cán bộ KH các thế hệ, ngành XD đã tạo dựng được một lĩnh vực KHCN độc đáo, đậm sắc thái riêng, góp phần hết sức quan trọng vào sự phát triển nền kinh tế đất nước, đặc biệt thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Thập kỷ 90 đã khép lại thế kỷ XX mở ra thế kỷ XI, với rất nhiều phát minh tiến bộ của lịch sử loài người, đặc biệt trong KHCN. Riêng với ngành XD Việt Nam, đây cũng là thập kỷ của sự đổi mới và phát triển mạnh mẽ, góp phần tạo đà cho sự phát triển nền kinh tế đất nước, trong thập kỷ mới, thiên niên kỷ mới.
 
Dù thế, không thể phủ nhận, đặc thù kinh tế Việt Nam là nền nông nghiệp lúa nước kéo dài suốt mấy ngàn năm đã ảnh hưởng không nhỏ tới đời sống người dân và bộ mặt đô thị đất nước. Bởi vậy 50 năm trước, khi nói về đô thị Việt Nam, cũng như KHCN trong XD chỉ là nhắc đến những công trình XD giản đơn, kỹ thuật XD thô sơ. Nhà ở là các công trình 1-3 tầng tường gạch, mái ngói. Nhà máy chủ yếu là các công trình xây gạch hoặc bê tông cốt thép bước cột nhỏ do nước ngoài thiết kế. Bức tranh XD ở nông thôn còn khiêm tốn hơn, nhà cửa chủ yếu là tranh tre, nứa lá.
 
Những bước tiến trên hành trình công nghiệp hoá
 
Tới những thập kỷ cuối của thế kỷ XX, nhất là thời kỳ đổi mới, gần 20 năm qua, cùng với sự tăng trưởng của nền kinh tế đất nước, ngành XD đã có những bước  tiến rất đáng tự hào, trong đó phải kể đến sự tiến bộ vượt bậc của KHCN XD và việc áp dụng những thành tựu này vào mọi hoạt động của Ngành.
 
Nếu coi lịch sử phát triển 50 năm ngành XD là một cuộc hành trình, thì  chuyển biến rõ nhất là những đô thị đơn điệu với các công trình nhà thấp tầng tường xây, mái ngói nghèo nàn thời kỳ đầu, đã dần được thay thế bằng những đô thị được quy hoạch văn minh, các công trình nhà ở, nhà văn hoá, sân vận động, công sở hiện đại, đồ sộ, cao tầng và bề thế, đặc biệt ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM... Sự khởi sắc này trên cả nước, có sự đóng góp đáng kể của KHCN XD.
 
Nhìn về mấy thập kỷ trước, thấy rõ kỹ thuật XD nền móng thật giản đơn. Tới nay móng nông xây gạch hoặc dùng cọc đóng phổ biến là cọc tre, cọc tràm, cọc bê tông cỡ nhỏ chịu lực nhỏ không còn phù hợp nữa. Thay vào đó kỹ thuật XD nền móng mới ra đời. Hiện tại trên đất nước ta, những khu đô thị mới, hiện đại nhất như Trung Hoà-Nhân Chính (Hà Nội), Phú Mỹ Hưng (TP.HCM)… với những khu chung cư cao mấy chục tầng, được xây dựng bằng những giải pháp KHCN nền móng tiên tiến nhất, như cọc nhồi khoan sâu tới 45 - 55m, có đường kính trung bình 1,0 -1,5m với sức chịu tải rất lớn có thể lên tới 500 - 1.000 tấn/cọc. Kỹ thuật XD từ 1 - 5 tầng hầm với việc sử dụng hệ kết cấu tường trong đất hoặc cừ ván thép cũng được ứng dụng góp phần nâng cao đáng kể hiệu quả sử dụng đất. Phải nhấn mạnh rằng nhiều đô thị nước ta có điều kiện đất yếu, cát chảy, nước ngầm thì các kỹ thuật trên để ứng dụng được là rất phức tạp.
 
Đối với phần kết cấu bên trên, KHCN XD cũng đạt bước tiến dài. Nhà 1 - 3 tầng tường gạch đã được thay thế bằng nhà cao tầng, phổ biến 17 - 30 tầng, kết cấu chịu lực bê tông cốt thép. Để làm được việc này CN sản xuất các loại thép cường độ cao, các loại bê tông chịu lực cao mác 400 - 500, thậm chí 600 - 700 đã được hình thành, chế tạo tại các dây chuyền hoặc sản xuất hiện đại hoặc tại các trạm trộn bê tông cơ giới, tự động hoá cao. Các chi tiết kết cấu thép khẩu độ lớn 100 - 150m đã được sản xuất trên dây chuyền phay cắt tự động với độ chính xác cao nên có thể đảm bảo lắp dựng nhanh, sử dụng an toàn. Các phần mềm tính toán nhà cao tầng và công trình công cộng khẩu độ lớn cũng được cập nhật, ứng dụng. Các CNXD công trình có chiều cao lớn, quy mô rộng, các CN đo đạc hiện đại để khống chế độ nghiêng hay các sai lệch cũng được phát triển, bảo đảm công trình XD đạt chất lượng và độ chính xác cao.
 
Bộ mặt ven đô cũng đổi thay đáng ghi nhận. Nhiều KCN với các nhà máy hiện đại liên tục ra đời. Và một trong các lĩnh vực quan trọng của Ngành là phát triển công nghiệp VLXD cũng đã có bước tiến thần tốc. Từ chỗ, 50 năm trước chỉ có 1 nhà máy xi măng, tới nay chúng ta đã có vài chục nhà máy, trong đó có nhiều nhà máy được XD với CN tiên tiến bậc nhất thế giới đều do chúng ta thiết kế và XD gần như toàn bộ, về máy móc chúng ta cũng đã chế tạo được 70 - 75% thiết bị. Từ chỗ trước kia chỉ có vật liệu xây là gạch đỏ, ngói lợp, còn lại hầu hết vật liệu phải nhập khẩu, tới nay chúng ta đã có hàng chục nhà máy gạch ốp lát, gốm sứ, thiết bị vệ sinh, VL lợp, VL hoàn thiện, kính XD hiện đại, đa dạng về chủng loại sản phẩm ra đời.
 
An toàn môi trường, bảo vệ sinh mạng, sức khoẻ của người dân cũng luôn được quan tâm đúng mức. KHCN XD đã đưa ra các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường sống trong lĩnh vực SX VLXD, xử lý rác thải, đề xuất các mức khống chế về phóng xạ, chất độc hại cho phép trong VLXD…Song song, nhu cầu chống bão lũ, động đất cho nhà ở của người dân nghèo cũng được quan tâm đặc biệt. Có thể khẳng định, KHCN XD với sự tiếp cận từ 2 phía: Tri thức của thế giới và kinh nghiệm của dân gian đã đề ra các giải pháp hiệu quả chống bão lụt và động đất hiệu quả, phù hợp với người nghèo.
 
Chính sự thay đổi về chất trong KHCN XD cộng với thái độ ứng xử nhân văn như vậy đã mang lại sự thay đổi đáng kể chất lượng sống của người dân trong mọi vùng miền của đất nước và làm khởi sắc hơn những gương mặt đô thị,  nông thôn,  miền núi trên cả nước.
 
“Sự đạo diễn của người quản lý”
 
Đánh giá khái quát thành tựu của KHCN ngành XD trong 50 năm qua, PGS.TS, Viện trưởng Viện KHCN XD Cao Duy Tiến cho rằng: KHCN Ngành đã có những đổi thay lớn về cả con người và trình độ công nghệ, nhưng ngoài sự vận động tự thân của nó, có điều cần hơn là vai trò của người quản lý. Chỉ những nhà quản lý có tầm nhìn, kiến thức thực tiễn phong phú mới đưa được KHCN vào hoạt động phục vụ cho công tác  quản lý Nhà nước của Ngành, tạo được hiệu quả cho hoạt động SXKD và phát huy cao nhất tiềm lực của các hoạt động này. 50 năm qua, các thế hệ Lãnh  đạo của Ngành đã làm được điều đó. Họ đã giúp cho những người làm công tác KHCN XD được nâng tầm cùng sự lớn mạnh của đất nước, vững vàng từ việc nhỏ đến lớn, từ thô sơ đến hiện đại, hoà nhập với bước đi của thời đại hôm nay.
 
 Bởi hoạt động KHCN phục vụ quản lý đầu tiên và quan trọng nhất phải kể đến là việc tạo ra hành lang pháp lý kỹ thuật của Ngành. Thực tế, hàng loạt những quy chuẩn (QC), tiêu chuẩn (TC) XD đã được nghiên cứu, ban hành tạo ra sự minh bạch, bình đẳng cho các hoạt động cạnh tranh trong XD. Đây cũng là cơ sở hình thành pháp lý kỹ thuật để quản lý chất lượng và nghiệm thu các sản phẩm XD. Hoà trong hoạt động này, những nhà khoa học của Viện KHCN XD cũng  đang góp hết sức mình. Một loạt các QC như:  QC hệ thống cấp thoát nước trong nhà và công trình, QC an toàn sinh mạng và sức khoẻ, QC nhà ở và công trình công cộng, QC phòng chống cháy cho nhà và công trình… rồi nhiều tiêu chuẩn có thể coi như  “cẩm nang” cho các hoạt động XD như: “Kết cấu thép - TC thiết kế”, “Kết cấu bê tông cốt thép - TC thiết kế”, “ Kết cấu BTCT ứng lực trước trong XD dân dụng và công nghiệp - TC thiết kế, thi công và nghiệm thu”, “Tải trọng và tác động - TC thiết kế”, “Thiết kế công trình chịu động đất ”... đã từng bước được nghiên cứu  ban hành phục vụ cho công tác quản lý.
 
Tiếp theo phải kể tới là hoạt động hỗ trợ kỹ thuật cho các công trình trọng điểm quốc gia. Mỗi khi công trình trọng điểm bị ngưng trệ tiến độ vì một vấn đề kỹ thuật hay một khuyết tật về chất lượng, tổn thất kinh tế có thể là khá lớn. ý thức được việc này, các nhà KHCN của Ngành đã không ngần ngại khó khăn. Dấu ấn trí tuệ của họ có thể thấy trên hầu hết các công trình lớn của quốc gia như: Trung tâm Hội nghị Quốc gia, các nhà máy thuỷ điện Sơn La , Tuyên Quang, Nhà máy lọc dầu Dung Quất, Cụm khí điện đạm Cà Mau, Nhà máy điện Nhơn Trạch, các nhà máy xi măng lớn, cột mốc biên giới đất liền giữa Việt Nam - Trung Quốc, Việt Nam - Lào, Việt Nam - Campuchia; trong việc hỗ trợ giải quyết sự cố kỹ thuật cho một số công trình như:  Móng Nhà máy đóng tầu Huyndai, Khánh Hoà, kho Cảng LPG - Thị Vải, giàn thép mái Nhà ga Nội Bài, trạm nghiền đá Nhà máy xi măng Nghi Sơn; sửa chữa hư hỏng nhà và các công trình trong vùng động đất tỉnh Lai Châu, sửa chữa chống thấm Bảo tàng Hồ Chí Minh; giải pháp kỹ thuật khắc phục nứt thấm vòm gian máy, gian chế biến Nhà máy Thuỷ điện Ialy, tu bổ toà nhà Văn phòng Chủ tịch nước, kiểm tra giàn không gian nhịp lớn cho nhà thi đấu TDTT Phú Thọ TP Hồ Chí Minh, giàn mái không gian sân bay Nội Bài; trùng tu di tích cho các di tích thuộc cố đô Huế; hỗ trợ sử dụng kỹ thuật trắc địa công trình hiện đại để kiểm định và khống chế hệ thống lưới mốc chuẩn phục vụ xây dựng KCN Dung Quất, Nhà máy xi măng Hạ Long, Cẩm Phả...
 
Và nếu xa xưa, truyền thuyết “Sơn Tinh Thuỷ Tinh”, được trí tuệ dân gian diễn giải cho ước vọng mãnh liệt, cao đẹp của cha ông ta về chinh phục thiên nhiên “nước dâng cao bao nhiêu thì núi dâng lên bấy nhiêu” - Thì nay khát vọng chinh phục độ cao ấy đã được KHCN  XD giải quyết. Đi khắp mọi vùng đất tổ quốc, dễ dàng nhận thấy những công trình hiện đại, cao tầng, với những sản phẩm VLXD tiên tiến nhất, kiến trúc hiện đại nhất hiện diện, đầy kiêu hãnh, tự hào. Đây có thể coi là bước tiến quan trọng của KHCN XD trong mấy thập niên qua. Đã không còn là xa lạ hình ảnh các cụm chung cư cao 17 - 30  tầng, thậm chí toà nhà cao 65 - 70 tầng và sắp tới có thể cao tới 100 tầng (công trình của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam) được hoàn thiện từ khâu thiết kế đến thi công đã và sẽ vươn lên kiêu hãnh, như vinh danh trí tuệ trác việt  của con người trong lĩnh vực KHCN xây dựng.
 
Trong 50 năm phát triển ngành XD, Viện KHCNXD, một trong những lá cờ đầu Ngành XD trong lĩnh vực KHCN cũng có 45 năm cống hiến, trưởng thành. Các thế hệ CBCNV của Viện trong khó khăn, gian khó vẫn giữ trọn được lòng đam mê nghiên cứu và cống hiến cho đất nước. Vì vậy, trong tượng đài tôn vinh những người thợ XD, người ta vẫn luôn thấy rõ hình ảnh dấn thân và những cống hiến lặng thầm mà hết sức hữu ích cho Ngành trong chặng đường 50 XD và phát triển của đội ngũ những cán bộ KH của Ngành, trong đó có Lãnh đạo, CBCNV các thế hệ Viện KHCN XD, điểm sáng nổi trội trong 50 năm phát triển ngành XD.